Xalqaro tavsiyalarga koʻra, aholini roʻyhatga olish tadbirini barcha tartib va qoidalar asosida oʻkazilishi, ishlarni quyidagi tamoyillar boʻyicha tashkil etilishi bilan chambarchas bogʻliq:
- Markazlashtirish. Aholini roʻyxatga olishni boshqarishning qatʼiy markazlashtirilishi ushbu tadbirni muvaffaqiyatli oʻtkazishning asosiy shartlaridan biridir.
- Aholini roʻyxatga olishning muntazamligi. BMT tavsiyalariga koʻra, aholini roʻyxatga olish 10 yilda kamida bir marotaba oʻtkazilishi belgilangan.
- Aholini roʻyxatga olish maxsus tayyorlangan mutaxassislar – hisobchilar tomonidan oʻtkazilishi. Mazkur tadbirni amalga oshirish uchun koʻp miqdorda maxsus xodimlar yollanadi, ularning tarkibiga ziyolilar, talabalar ham kiritilishi mumkin.
- Aholini roʻyxatga olishni aniq bir muddatda oʻtkazish.
Bu tadbirni amalga oshirishga odatda 10–12 kun talab etiladi. Aholini roʻyxatga olish bir necha kun davomida oʻtkazilsa ham, maʼlumotlar aniq bir vaqtda – koʻpincha aholini roʻyxatga olishning birinchi kunining 0 soatdagi holati boʻyicha qayd etiladi. Bu aholini roʻyxatga olishning nozik vaqti, deb ham ataladi.
Masalan, chaqaloq aholini roʻyxatga olish davrida, ammo ana shu aniq muddatdan keyin tugʻilgan boʻlsa, u aholi roʻyxatiga kiritilmaydi. Lekin, kimdir bu aniq nozik muddatda hayot boʻlib, shundan keyin, yaʼni aholini roʻyxatga olish davrida vafot etsa, u aholi roʻyxatiga kiritiladi.
- Aholini roʻyxatga olishning belgilab qoʻyilgan aniq dasturining mavjudligi va tadbirni unga qatʼiy rioya qilgan holda oʻtkazish. Aholini roʻyxatga olish dasturi – roʻyxatga olishda muayyan talablarni hisobga olgan holda, aholiga murojaat qilinadigan savollar roʻyxatini, maʼlumotlarni qayd etish, toʻplash, qayta ishlash, yakuniy maʼlumotlarni eʼlon qilish tartiblarini oʻz ichiga oladi.
- Aholining toʻliq qamrab olinishi. Aholini roʻyxatga olishda kimdir unutib qoldirilishi yoki ikki marta roʻyxatga olinishi hollari uchrasa ham, mavjud aholining roʻyxatdan joy olinishini taʼminlash asosiy vazifa hisoblanadi.
- Maʼlumotlarning maxfiyligi va shaxsiylashtirilishi. Aholini roʻyxatga olishda individual asosda har bir shaxs toʻgʻrisidagi yakka maʼlumotlar toʻplanadi. Shu bilan birga, respondentlardan olingan maʼlumotlarning nomsizligi kafolatlanadi. Aholini roʻyxatga olish varaqasidan faqat natijalarni umumlashtirish uchun foydalaniladi.
- Ixtiyoriylik. Shaxs toʻgʻrisidagi maʼlumotlar soʻralayotgan (respondent)ning javoblari (kichik yoshdagilar uchun – ota-onalari yoki ularning oʻrnini bosadigan shaxslarning) asosida qayd qilinadi va buni hujjat bilan tasdiqlash talab etilmaydi.
Xoram viloyati statistika boshqarmasi
Roʻyxatga olish jarayonlarini
tashkil qilish va oʻtkazish boʻlimi
boshligʻi J.B.Bekchanov